DYSLEKSJA - DAR CZY PRZEKLEŃSTWO

Z badań nad rozwojem dysleksji wynika, że objawy tego zaburzenia w Polsce występują u około 10% populacji i odsetek ten wciąż rośnie. W każdej klasie może zatem znaleźć się przynajmniej trzech uczniów z dysleksją, z czego jeden może mieć ją bardziej nasiloną.

Dysleksja to zaburzenie czynnościowe tych obszarów kory mózgowej, które odpowiedzialne są za przetwarzanie liter i cyfr.

Przyczyn tak dużej liczby dzieci z orzeczoną dysleksja jest wiele i są to między innymi:

• większa ilość urodzeń dzieci z ciąż nieprawidłowych,
• komplikacje okołoporodowe,
• wcześniactwo,
• dziedziczność,
• zmiany anatomiczne w budowie mózgu,
• zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego w okresie prenatalnym lub okołoporodowym, przyszła zdolność uczenia się ma swoje początki w drogach nerwowych, które tworzą się jeszcze przed narodzeniem i kilku pierwszych latach życia,
• zmiana modelu wychowania dzieci - spędzanie zatrważająco dużej ilości czasu przed telewizorem, tabletem, telefonem dzieci już przed ukończeniem 3 roku życia.

Termin dysleksji rozwojowej, czyli specyficznych trudności w uczeniu się, ujęty jest w międzynarodowych klasyfikacjach chorób i problemów zdrowotnych jako specyficzne zaburzenia czytania (ICD-10 F81.0 oraz DSM 5 315.0). Poza takim ujęciem wyróżnia się izolowane zaburzenie w opanowaniu pisowni (ICD-10) oraz specyficzne zaburzenia w pisaniu tekstów (ICD-10, DSM 5).

Trudności w nauce szkolnej występują w różnych zakresach i dlatego wyróżniamy: dysleksję, dysortografię i dysgrafię:

• dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu, najczęściej połączone z trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni;
• dysortografia -  specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (błędy ortograficzne i inne błędy w pisowni), występujące w powiązaniu z trudnościami w czytaniu lub w formie izolowanych trudności;
• dysgrafia -  trudności w opanowaniu pożądanego poziomu pisma, uwarunkowane dyspraksją, czyli zaburzeniem rozwoju ruchowego.

Termin specyficzne trudności w uczeniu się odnosi się jeszcze do dyskalkulii.

• dyskalkulia - trudności w uczeniu się matematyki, szczególnie arytmetyki. Często występuje z dyspraksją.

Zagrożenie dysleksją można rozpoznać już we wczesnym dzieciństwie.

3-5 - letnie dziecko:

• -       jest mało samodzielne, bardziej oczekuje niż przejmuje inicjatywę w wykonaniu konkretnej czynności motorycznej,
• -       jest niezdarne, często się potyka. Z trudnością utrzymuje równowagę, dlatego słabiej biega, z trudem opanowuje naukę jazdy na rowerze, hulajnodze, nie lubi huśtawek, trampolin,
• -       ma trudności w zakresie motoryki małej -  nie lubi wykonywać prac manualnych: rysować, kleić, wycinać, wydzierać, lepić z plasteliny, nawlekać koralików, ma spore trudności z zapinaniem guzików, odpięciem suwaka; nie lubi puzzli i składania pociętych obrazków;
• -       ma problemy z percepcja wzrokową -  dziecko dłużej pozostaje na poziomie bazgrot, trudniej mu śledzić ruch ręki; wykazuje trudności z planowaniem motorycznym, dlatego nie lubi układania z klocków;
• -       częstym objawem jest opóźniony rozwój mowy - dziecko dłużej pozostaje na etapie spieszczeń, dłużej tworzy zlepki słów, neologizmy, ma problem z opowiadaniem obrazka, budowaniem wypowiedzi na dany temat, wykonywaniem poleceń wg instrukcji. Nie tworzy rymów, nie zapamiętuje wierszyków ani piosenek;
• -       opóźniony rozwój lateralizacji -  dziecko jest oburęczne przez dłuższy czas niż dziecko bez dysleksji.

6-7-letnie dziecko:

• -       trudności nasilają się, do wymienionych dochodzą jeszcze trudności w czytaniu i pisaniu charakteryzujące się powolnym czytaniem, głoskowaniem lub sylabizowaniem z wtórną syntezą słowa, myleniem liter podobnych graficznie. Bardzo ważna na tym etapie jest fachowa pomoc dziecku.

Dziecko 7-10lat

• -       problemy się nawarstwiają i dochodzą kolejne charakteryzujące się mylnym zapisywaniem głównie słów z trudnością ortograficzną,
• -       ćwiczenia wymagające percepcji wzrokowej wykonywane są błędnie,
• -       przedmioty humanistyczne są nielubiane ze względu na piętrzące się trudności w zakresie analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej, trudności w zapamiętywaniu ciągów, wierszy, rymowanek,
• -       przedmioty ścisłe sprawiają kłopot ze względu na wykonywanie błędnych zapisów, odwracanie cyfr, zamienianie znaków matematycznych.

Dziecko 10 +

• -       błędy składniowe, fleksyjne,
• -       trudności w stosowaniu zasad ortograficznych pomimo ich znajomości,
• -       utrzymujące się trudności w zakresie percepcji wzrokowej -  mylenie liter, pomijanie lub podwajanie liter w wyrazach,
• -       trudności w czytaniu mapy, odnajdywanie nazw miast, ulic, rzek, zapamiętywanie kierunków geograficznych,
• -       trudności z zapamiętywaniem i odczytywaniem łańcuchów reakcji chemicznych, zapamiętywaniem wzorów fizycznych, matematycznych, chemicznych; lokalizowaniem pierwiastków na tablicy Mendelejewa, tworzeniem równań i zapisem ułamków, duże problemy z nauką arytmetyki,
• -       trudności w zakresie opanowania języka obcego, błędy gramatyczne, trudności w zapisie, wymowie (słuch fonemowy i pamięć fonemów danego języka),
• -       trudności grafomotoryczne
• -       niechęć do czytania,
• -       możliwe wycofanie i fobia szkolna.

Jeżeli dziecko przejawia nasilone trudności w jednym lub kilku z wymienionych poniżej obszarów, warto poszukać specjalistycznej pomocy:

Pamięć słuchowa (mowa, język, percepcja, koncentracja), percepcja wzrokowa

• zaburzenia analizy i syntezy głoskowej,
• zaburzenia analizy i syntezy sylabowej,
• trudności z zapamiętywaniem instrukcji i poleceń do zadań - dziecko nie odczytuje znaczenia polecenia, nie wie, jak wykonać zadanie,
• problem z przypominaniem sobie nazw własnych, nazwisk, rozszyfrowywaniem powszechnych skrótowców,
• trudności z utworzeniem lub rozpoznawaniem rymu,
• niedostrzeganie aliteracji w wyrazach,
• trudności z poprawnym formułowaniem zdań pod względem gramatycznym (zaburzony szyk wyrazów w zdaniu, stosowanie krótkich zdań w wypowiedziach pisemnych),
• agramatyzmy, przestawki w wyrazach,
• problemy z opanowaniem gramatyki - deklinacją, koniugacją, tworzeniem bezokoliczników od czasowników, tworzeniem liczby mnogiej,
• trudności z zauważeniem różnic i podobieństw na obrazku,
• trudności z zapamiętywaniem grafu litery, odwracanie liter podobnych pod względem graficznym.

Pisanie (poprawność ortograficzna, konstruowanie tekstów, technika pisania)

• liczne błędy typu: przestawianie liter w wyrazach, dodawanie lub opuszczanie liter,
• podwajanie lub opuszczanie sylab w wyrazach,
• podwajanie lub opuszczanie całych wyrazów lub fragmentów wyrazów,
• mylenie liter podobnych graficznie: [p-b-d-g], [o-ó-u], [t-l-ł], [m-w-n-u],
• popełnianie typowych błędów ortograficznych - mylenie w pisowni [o-ó], [rz-ż], [cz-h] (często pomimo znajomości zasad wymienności),
• trudności z zapamiętywaniem pisowni łącznej i rozdzielnej cząstki "nie" z różnymi częściami mowy, pisownią [ą-om], [ę-em], [ii-ij], stosowaniem wielkiej i małej litery,
• trudności z ułożeniem planu wypowiedzi, zaplanowaniem treści wypracowania, formułowaniem zdań,
• wolne tempo tworzenia tekstu, liczne agramatyzmy,
• niski poziom graficzny pisma,
• męczliwość i nienadążanie w przepisywaniu z książki lub tablicy,
• nieumiejętność dostosowania siły nacisku sprzętu pisarskiego (zbyt mocna lub słaba siła nacisku),
• pismo niekształtne, rozchwiane, niemieszczące się w liniaturze (tendencja do pisania w górę lub w dół),
• tendencja do pisania od prawej do lewej strony.

Koncentracja (uwaga dowolna - pod wpływem czynnika stresującego)

• uwaga rozproszona, skrócona, brak podzielności uwagi podczas wykonywania jednej czynności,
• w sytuacji stresogennej dekoncentracja z następstwem w postaci błędów w piśmie, nieadekwatnym udzielaniem odpowiedzi na pytania, niemożnością skorygowania błędnej odpowiedzi (czynnik emocjonalny- stres).

Liczenie

• trudności z opanowaniem pamięciowym tabliczki mnożenia,
• mylenie, pomijanie znaków matematycznych, wskutek czego wyniki okazują się błędne,
• mylenie cyfr (odwracanie, pismo zwierciadlane),
• trudności z przeliczaniem na konkretach,
• trudności z czytaniem tabel, rubryk, grafów, przestrzennych zapisów wzorów,
• mylenie kierunków prawo - lewo, góra - dół,
• trudności z kierunkiem zapisu graficznie poprawnego (przy dodawaniu, odejmowaniu, dzieleniu pisemnym).

Pamięć sekwencyjna/orientacja przestrzenna

• problem z zapamiętywaniem dni tygodnia, miesięcy, pór roku, pór dnia, nazw posiłków po kolei w ciągu dnia,
• trudność w zapamiętaniu alfabetu, cyfr odliczanych po kolei,
• chaos wynikający z trudności w planowaniu czynności, organizacji pracy, orientacji w czasie i przestrzeni, (późna godzina na odrabianie lekcji, spóźnianie się),
• trudności w zapamiętywaniu rymowanek, wierszy, bez rymu, tekstów piosenek, wyliczanek, słów modlitw, numerów telefonów, list zakupów, spisów rzeczy do zrobienia, wynikające z dostępnej w niepełnym stopniu pamięci krótkoterminowej,
• trudności w utrzymaniu schludnego zeszytu (kompletnego, prowadzonego systematycznie i starannie),
• częste problemy z lokalizacją swego położenia i orientacją, np. w większym sklepie (lokalizowanie zaparkowanego samochodu, szukanie drzwi wyjściowych ze sklepu, ustalanie kierunku),
• trudności w odczytywaniu mapy, planu lekcji z tabeli,
• często występująca niezborność ruchowa.

Sfera emocjonalna

• frustracja wynikająca z niewspółmiernie dużego nakładu pracy dziecka w stosunku do wyników nauki,
• wyuczona bezradność,
• obniżony nastrój, poczucie bycia gorszym, słabszym, nieważnym,
• fobia szkolna, nerwica, depresja, anoreksja,
• zachowania autoagresywne, próby samobójcze.

Warto wiedzieć, że nigdy nie jest za późno , by pomóc dziecku z dysleksją. Jeżeli zauważymy choćby niektóre z opisanych problemów ? nie czekajmy! Najskuteczniejsza jest wczesna diagnoza i terapia.

RODZICU!

1. Rozwijaj wrodzone talenty dziecka, by podnieść jego samoocenę.
2. Zaplanuj dziecku czas na odpoczynek po szkole.
3. Zorganizuj dziecku stałą, fachową opiekę w warunkach domowych, aby bez stresu mogło porządkować wiedzę. Wsparcie musi być systematyczne, prowadzone w atmosferze akceptacji.
4. Wspomagaj rozwój dziecka tak, jak potrafisz! Koloruj, maluj, wycinaj, czytaj książki, układaj puzzle, klocki, a także śpiewaj piosenki, klaszcz i tańcz z dzieckiem.
5. Włączaj dziecko w pomaganie przy pracach domowych - to uczy odpowiedzialności i szacunku do wykonywanej pracy. Doskonali także koordynację wzrokowo-ruchową i uczy nowych umiejętności.
6. Baw się z dzieckiem - nie ma lepszej nauki niż poprzez kreatywną zabawę.
7. Przygotuj dziecku kącik do nauki - niech będzie uporządkowany, odpowiednio zaaranżowany, by zachęcał do pracy, ułatwiał skupienie na zadaniach.
8. Pozostawaj w ścisłej współpracy ze szkołą/przedszkolem, monitoruj wyniki nauczania dziecka, nagradzaj starania.
9. W przypadku pytań skontaktuj się z poradnią i poproś o fachową pomoc.
10. Warto pamiętać, że aktywność ruchowa Twojego dziecka ma niebagatelne znaczenia w kontekście nabywania kompetencji tak ważnych w procesie uczenia się.

JAK UCZYĆ DYSLEKTYKA?

Dziecko mierzące się z tak wieloma trudnościami musi mieć dostosowane metody pracy do swoich możliwości. By pomóc dziecku w odrabianiu prac domowych warto skorzystać z poniższych rad:

• Pozwól dziecku wypowiedzieć się ustnie, a nie pisemnie.
• Wydłuż czas na zadanie o blisko 30%.
• Podziel materiał do nauczenia na mniejsze części.
• Przygotuj tekst do czytania w taki sposób, by nie zawierał przeniesień słów do drugiego wersu.
• Wprowadź trening:

-       czytania selektywnego: raz cicho, raz głośno,

-       czytania z przesłonką (okienko na wyraz),

-       czytania naprzemiennego: czytaj raz wyraz, raz sylabę, raz krótkie zdanie,

-       czytania z podziałem na sylaby całych wyrazów i zdań,

-       czytania chóralnego z przeciąganiem samogłosek,

-       czytania ze zrozumieniem treści (pytania do krótkiego tekstu).

• Wprowadź kreślenie ręką wielkich liter w powietrzu (zapamiętywanie grafu litery poprzez nakreślenie kierunku pisania).
• Zastosuj wodzenie palcem po wzorach na wielkich literach - płaszczyzna pozioma o=i pionowa.
• Podaj dziecku linijkę do utrzymywania jej pod czytanym wersem ( dyslektyk myli wersy, trudno mu śledzić czytany wers, gubi go, jeśli tekstu jest więcej).
• Ucz ortografii przez wizualizację ( z zastosowaniem pomocy typu karty ortomagiczne M. Rożyskiej, M. Bogdanowicz "Ortograffiti").
• Zastosuj zapis reguł na kolorowo przy użyciu markera.
• Powiąż dziecku nowe informacje ze starymi. W ten sposób utrwalisz stare informacje i odpowiednio sklasyfikujesz nowy materiał do zapamiętywania.
• Zastosuj zasadę systematyczności, by nie zarzucać dziecka na raz ogromem prac.
• Zastosuj wielokrotne powtórzenia - tak, by dziecko rozumiało zadanie do wykonania. Powtórzenia odgrywają olbrzymią rolę w procesie uczenia się dziecka z dysleksją.
• Dopilnuj, by dziecko mogło samo skorygować błędy. Wykształcaj w ten sposób poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę.
• Uatrakcyjniaj formę przekazu. Dyslektyk szybciej nauczy się widząc dane ćwiczenie, niż słuchając opisu wykonania ćwiczenia.
• Wykorzystaj nauczanie wielomodalne, polisensoryczne, które polega na jednoczesnym angażowaniu wszystkich zmysłów: oka, ucha, dotyku, ruchu płynącego z całego ciała (ruch rąk, ust, oczu)
• Nagradzaj dziecko, stosuj pochwały.

Poniższe propozycje ułatwią zapamiętanie materiału, ponieważ opierają się na poznaniu wielozmysłowym:

• Pracując nad konkretnym tematem dodaj rekwizyt, który będzie się kojarzył z tematem.
• Korzystaj z tablicy multimedialnej do zebrania wiadomości z danego działu, aby usystematyzować w sposób atrakcyjny materiał dla uczniów z dysleksją.
• W młodszych klasach wprowadzaj lekcje z animacjami (budowanie dialogów, samodzielne wykonywanie prostych pacynek).
• Przeplataj ćwiczenia tak, aby dziecko miało różne rodzaje aktywności - rób krótkie przerwy pomiędzy blokami tematycznymi. Stosuj naprzemienność ćwiczeń.
• Jeśli to możliwe, poprowadź lekcje w plenerze, zaplanuj realizację tematu poza salą lekcyjną.
• Jeśli to możliwe, staraj się poprowadzić lekcję w sposób praktyczny - zaprezentuj, zademonstruj a ułatwisz zapamiętanie.
• Stosuj raczej krótkie zdania niż rozbudowane wypowiedzi.
• Nagradzaj dziecko za wysiłek włożony w wykonanie zadania.
• Zauważaj mocne strony dziecka, staraj się wykorzystać je w procesie opracowania zadań tak, by mogło się wykazać.
• Usuń z sali rozpraszające elementy.

JAK SIĘ UCZYĆ, BĘDĄC DYSLEKTYKIEM?

1. Rysuj i notuj na marginesie - dzięki temu łatwiej i szybciej odnajdziesz konkretny temat i odniesiesz go do obrazu znajdującego się na marginesie.
2. Czytaj na głos, chodząc po sali.
3. Opowiadaj treść przeczytanego akapitu, fragmentu na głos, nawet kiedy jesteś sam - usystematyzujesz wiadomości, ułożysz wypowiedź, ubierając ją w zdania, skorygujesz błędy składniowe, przećwiczysz głośną wypowiedź, usłyszysz sam siebie.
4. Podkreślaj markerem ważniejsze treści w książce.
5. Bierz udział w dyskusji - będziesz mógł sam przygotować wypowiedź, skorygować ją.
6. Umuzykalniaj się - słuchając muzyki usprawniasz procesy analizy i syntezy tak potrzebnej w procesie nabywania umiejętności wypowiadania się, formułowania myśli i ubierania ich w zdania.
7. Powtarzaj materiał będąc w ruchu.
8. Staraj się uczyć się w ciszy, bez telewizora, tabletu, telefonu.
9. Odegraj scenki, w których użyjesz treści, których musisz się nauczyć.
10. Naucz się nowej piosenki, spróbuj napisać wiersz, baw się rymami.

PRZEPIS NA POPRAWĘ PISMA:

Dziecko praworęczne:

• Nie będziesz ładnie pisać, jeśli przyjmiesz postawę półleżącą. Usiądź wygodnie, oprzyj stopy na podłodze i zadbaj, by światło padało z lewej stronyna książkę lub zeszyt,
• Stosuj miękki, trójkątny ołówek, który będzie zatemperowany,
• Wyprostuj się i oprzyj o oparcie, pochyl się nad zeszytem tak, aby zeszyt znajdował się mniej więcej 30 cm od oczu,
• Połóż zeszyt lub książkę prosto, chwyć ołówek ok. 1,5 cm od kartki, oprzyj dłoń na nadgarstku i na najmniejszym palcu oraz przesuwaj ołówek w kierunku od lewej do prawej. Nie naciskaj zbytnio ołówka. Powinien swobodnie przesuwać się po kartce,
• Dziecko leworęczne:

• Stosuj powyższe zasady trzymania ołówka ale pamiętaj, że podczas pisania palce muszą znajdować się poniżej liniatury zeszytu, a koniec ołówka powinien być zwrócony do lewego ramienia.

Dziecko z dysleksją ma spore trudności w zakresie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Pomocne tu będą ćwiczenia:

• kolorowanie obrazka według instrukcji (np. narysuj w prawym górnym rogu),
• zabawy ruchowe - slalom między pachołkami, przeskakiwanie przez woreczki sensoryczne, przechodzenie przez labirynty itp.,
• zabawy w naśladowanie czynności "na niby" i nazywanie ich, np. udawanie pływania, grabienia liści, zbierania kwiatków,
• spacer z tzw. tip-topami po zaznaczonej taśmą klejącą na podłodze linii - określanie kierunku w lewo, w prawo,
• lepienie figur, ludzików z plasteliny, modeliny,
• kreślenie w powietrzu figur geometrycznych,
• składanie obrazka pociętego z kilku części, układanie mozajek - tworzenia ilustracji z zachowaniem kierunku od lewej do prawej.

Usprawnianie percepcji słuchowej:

1. Słuchanie bajek, krótkich opowiastek i próby ich streszczania, np. przy pomocy ilustracji pomocniczych.
2. Słuchanie bajek w formie e-booków i wspólne przeglądanie ilustracji do tych utworów ? koncentrowanie się na treści.
3. Słuchanie bajek muzycznych.
4. Opisywanie oglądanej ilustracji.
5. Uczenie się na pamięć krótkich rymowanek, piosenek.
6. Rozpoznawanie dźwięków otoczenia, dopasowywanie ich do ilustracji.
7. Wyklaskiwanie lub wygrywanie np. na tamburynie rytmów, dzielenie wyrazów na sylaby.
8. Wyodrębnianie w wypowiedziach terapeuty konkretnych wyrazów (np. powtórz, gdy usłyszysz słowo ?nagle?).
9. Zabawa w echo - powtarzanie wyrazów, zdań.
10. Liczenie głosek w słowach.
11. Zabawa w "głuchy telefon".

PAMIĘTAJ, PRACUJĄC Z DZIECKIEM Z DYSLEKSJĄ:

• BĄDŹ CIERPLIWY
• BĄDŹ SYSTEMATYCZNY
• BĄDŹ KREATYWNY
• BĄDŹ WYROZUMIAŁY
• BĄDŹ KONSEKWENTNY
• PRACUJ POLIMODALNIE
• WSPIERAJ

Na podst. art. "Dysleksja - dar czy przekleństwo" - Strefa logopedy, numer 21, grudzień 2021

Opracowała: Aneta Żebrowska